Hoe beginnen kinderen aan rouwverwerking? Wat als oma sterft?  Wat als opa sterft?  Wat als dat voor jouw kindjes de eerste persoon is uit de nabije omgeving die doodgaat?  Hoe ga je daarmee om?
Een anderhalve maand geleden werden wij en onze kindjes geconfronteerd met hun eerste verlies.  Ik wil onze ervaringen met jullie delen, misschien heb je er iets aan.
Maar ik wil wel even benadrukken dat dit onze persoonlijke ervaringen zijn, onze persoonlijke beslissingen die voor onze kindjes goed hebben gewerkt.  Elk kind is natuurlijk anders en rouwverwerking verloopt bij iedereen, dus ook bij kleine kinderen anders.  Het is geen wetenschap, het is een gevoelskwestie…

De band met de persoon die is gestorven.

Voor onze kindjes was het hun overgrootmoeder die ze moesten afgeven.  Voor sommige kinderen is dat misschien niet zo’n schok omdat de band met die persoon niet zo goed was.
Maar voor onze kinderen was oma Mien gewoon ‘nog’ een oma.  Ze woonde bij mijn schoonouders in een kangoeroewoning en als we daar op bezoek waren, was er het vast bezoekje aan oma Mien.
Vorig jaar kon oma Mien voor het eerst niet naar de verjaardag van ons zoontje komen.  Hij is dan de dag erna een stuk taart gaan brengen, met papa.  “Omdat je er niet bij kon zijn, eh oma Mien.”

Het voorbereiden

We hadden het natuurlijk zien aankomen.  Oma Mien was 92 en was altijd van de partij.  Als dat dan niet meer gaat en je zie het achteruit gaan, dan weet je dat het kan gebeuren.
We hebben daarover zeker al met de kindjes gebabbeld, dat is eigenlijk al het begin van de rouwverwerking.
Voor ons zoontje was de enige manier om een vergelijking te maken die met de hond.  Die had veel pijn en die is dan ook doodgegaan en daarom zien we hem nooit meer terug.

“Oma Mien is dood”

Onnozel misschien, maar ik dacht terug aan mijn lerarenopleiding… “Het slecht nieuws gesprek”.: Kort, niet rond de pot draaien, duidelijk.
Dus toen ik wist dat Oma Mien gestorven was, heb ik de kindjes alle drie op de bank gezet en meteen gezegd: “Weet je nog dat ik verteld heb dat oma Mien wel eens dood zou kunnen gaan?  Dat is deze nacht gebeurd.”
“Dan ga ik oma Mien nooit meer zien!”
“We gaan eerst nog afscheid nemen, hoor!”
Ik heb alle ‘stappen’ in het afscheid nemen met hen doorgenomen, ze moesten weten waar ze aan toe waren.
Weten waar je aan toe bent helpt volgens mij ook in het rouwverwerkingsproces.

Boekjes

Ik ging naar de bibliotheek en haalde er het boekje “Waar is oma nu”.

Isa haar oma is dood en ze vraagt zich af waar oma nu is.  En het vervelende is dat iedereen iets anders zegt.   Dat maakt het alleen nog meer verwarrend en moeilijk.
De juf geeft uiteindelijk het ‘juiste’ antwoord: “Iedereen zegt iets anders omdat niemand het weet, alleen de mensen die dood zijn en daar kunnen we het niet meer aan vragen.”

Het boekje “Een ballon voor opa” vond in ook zeer ontroerend en mooi beschreven.
Het verhaal was echter iets te lang voor onze kindjes (5, bijna 4 en bijna 2)

Ook crematie wilde ik graag op voorhand even verduidelijken, want dat moet toch onnoemelijk eng klinken voor een kind…
Daar hebben de boekjes ook bij geholpen.
Er zijn veel boekjes over rouwverwerking bij kinderen.  Er is er zelfs één van Nijntje.
De bibliotheek kan je zeker ook helpen bij het kiezen van een boekje voor de juiste leeftijd!

Vragen over de dood

Verwacht je aan veel vragen waarvan de antwoorden voor ons zo logisch zijn, maar voor hen dus niet.

“Als ze de kist van Oma Mien dicht doen, zitten daar dan gaatjes in?”
“Mag ik een taart maken in klein voor Oma Mien? Want nu kan ze op mijn verjaardag geen taart meer komen eten?”
“Oma Mien is nu toch echt een sterretje, hè mama?”
“Vond Oma Mien dit liedje mooi en zetten ze dat daarom op in de kerk?”

….

Gaan kijken naar een dode oma: Doen of niet?

Dit vond ik zo een vreselijk moeilijke beslissing.  Wel, niet, wel, niet?
Ik weet dat niet iedereen dat graag doet en ik weet dat mensen zeggen ‘Ik wil ze zo niet herinneren’.
En dan moet je als mama die beslissing voor je kinderen nemen?!
Een goede vriendin van me zei: “Ilse, vraag het hen zelf!”
En dat heb ik dus ook gedaan.  Ons zoontje zei meteen ja en vroeg ook meteen “Dan ziet ze er een beetje uit als een pop en ligt héél stil eh mama!” (Daar komen de boekjes weer boven!)
De jongste heb ik thuisgelaten, die besefte het helemaal niet.  De oudste twee zijn wel mee geweest en dat ging héél erg goed.
Ons zoontje zwaaide nog: “Daaaaag, Oma Mien!”

Het mooie afscheid.

De familie had héél erg veel tijd gestoken in een super mooie dienst.
Prachtige liedjes, mooie teksten…. Oma Mien zou het geweldig hebben gevonden.
Toen de viering voorbij was hebben alle achterkleinkinderen een witte ballon met een sterretje met een boodschap opgelaten.
Ons zoontje had uiteraard eens stuk taart getekend.
Ik had de jongste ook mee naar de viering, maar die was moe en het snel beu en riep de hele tijd ‘neeeeee’ (tja ze is dan ook bijna 2!)
Ik ben met haar even naar buiten gegaan.
Daar stond één van de mannen van de begrafenis ondernemer.
“Tja, dat is wat lang voor die klein mannen, eh”
“Ja, ik weet het, maar ik wilde haar erbij hebben, oma Mien had dat ook graag gehad en ook al weet ze dat niet meer, ik weet het wel…”
“Maar dat maakt zo’n viering net zo mooi, mevrouw.  Dat is het leven, zo hoort het ook te gaan!”

Is de rouwverwerking nu gedaan?

De kindjes hebben het erg goed gedaan!
Ik was blij met hoe het gelopen was en had ook de indruk dat ze het al goed hebben verwerkt… maar toch:

Een aantal weken geleden moest ik met school op driedaagse, ik was dus niet thuis.
En onze zoon heeft één van die nachten een vreselijke nachtmerrie gehad.
Hij was overtuigd dat mijn zus overleden was en had het steeds over een vuur…  Ergens zijn ze er dus toch nog wel mee bezig, misschien onbewust.
Maar over het algemeen ben ik blij dat hun eerste verlies op deze manier is verlopen en dat het zo’n mooi afscheid was.

Hebben jullie kindjes al een nabij verlies moeten verwerken en herken je iets uit ons verhaal?  Ik hoor het graag!